کودکان هر شکلی را که نقاشی می کنند، معنا و مفهومی را به دنبال دارد. مثلا وقتی کودک یک آدمک را نقاشی می کند خودش یا اطرافیانش را نشان می دهد یا خانه در نقاشی او مفهوم مادر یا محل امن را دارد و ...

برای والدین و مربیان بسیار لازم است که برای شناخت کودک و روابط درست با او به مفاهیم نقاشی او توجه داشته و اطلاعات کامل را داشته باشند. بزرگسالان می توانند با برقرار کردن رابطه دوستانه با کودک بخواهند برایشان موضوع مورد علاقه اش را نقاشی کند البته نباید چیزی را بر او تحمیل کنند. چون کودکان علایق یا مشکلات خود را بیشتر در نقاشی هایشان نشان می دهند و کمتر دوست دارند در مورد آن صحبت کنند، بنابراین نقاشی کودکان و شناخت مفاهیم آن می تواند به روابط درست و صحیح کودکان با بزرگسالان کمک کند و اگر کودک با مشکلی روبرو است از این طریق می توان برای رفع مشکل به او کمک کرد.

آیا مفاهیم در نقاشی کودکان یکسان است؟

نقاشی کردن برای کودکان در مرحله اول یک بازیست اما در مراحل بعد، به عنوان یک فعالیت هنری محسوب می شود. بنابراین بیشتر کودکان نقاشی کردن را دوست دارند و با هر وسیله ای یا ابزار نوشتاری، فورا شروع به کشیدن اشکالی می کنند.

قبل از تجزیه و تحلیل و بررسی مفاهیم در نقاشی کودکان باید توجه داشته باشیم که بعضی از موضوعات بیشتر مورد استفاده کودکان قرار می گیرد و برای آن که به درستی مفاهیم را از نقاشی کودکان درک کنیم باید تعداد بیشتری از نقاشی های آن ها را مورد بررسی قرار داده و در کنار آن نیز، اطلاعات دقیق از زندگی کودک به ما بیشتر کمک خواهد کرد.

در ادامه به مفاهیم اشکالی که کودکان می کشند می پردازیم. که می تواند نسبی باشد اما در بیشتر موارد مفاهیم در نقاشی کودکان یکسان است.

مفهوم شکل آدمک در نقاشی کودکان

کودک وقتی شکل آدمی را می کشد در واقع شکل خود و یا درک او از بدن و تمایلاتش را نشان می دهد. در واقع بین خطوط آدمک و خصوصیات جسمی و روانی کودک رابطه متقابل وجود دارد. اگر آدمک هماهنگ باشد با کودک سازگار رو به رو هستیم اگر آدمک بسیار کوچک و در گوشه ای از کاغذ کشیده شده باشد بسیار خود را کم ارزش و از دیگران پایین تر می بینند. اگر این حالت در چند نقاشی او تکرار شده باشد نشانگر خجالتی بودن کودک است.

حتی نبودن دست و بازو نیز در نقاشی هایش نشانه کم اهمیت دادن به خود و عدم امنیت است. کودکانی که خود را بالاتر از بقیه می دانند آدمک هایی با اندازه های بزرگ رسم می کنند.

در تحقیقات این نتیجه حاصل شده است که کودکان آن آدم اولی را خود و نفرات بعدی را اطرافیان خود ترسیم می کنند. تحقیقات بر این اساس است که سر، معرف شخصیت و قدرت فکری و هوشی کودک است. کودکان همیشه سر های بزرگتر رسم می کنند ولی اگر زیاد از حد بزرگ باشد نشان از قدرت بزرگ بینی کودک است.

صورت از نظر کودک، چون بسیاراهمیت دارد، اغلب تنها کشیده می‌شود. کودکان پرخاشگر جزئیات صورت را با حالت اغراق آمیز بزرگتر رسم می کنند، در حالیکه کودکان خجالتی جزئیات را فراموش کرده و فقط دایره صورت را ترسیم می‌کند و کمتر و به ندرت صورت نیم رخ کشیده می شود.

دهان و دندان ها ممکن است معنی نیاز به خوراک و یا به معنای پرخاشگری ویا در ارتباط با مسائل جنسی است، لب ها که بسته باشند نشانه تنش و فشار است و چانه نماد قدرت مردانگی است.

مفهوم چشم ها در نقاشی کودکان

دنیای درون نقاش و اجتماعی بودن کودک را نشان می دهد، کودکان مغرور چشم ها را با حالت درنده و وحشی می کشند. چون چشم ها ارزش زیبایی نیز دارند، بسیاری از دختران معمولا چشم ها را خیلی بزرگ می کشند.

مفهوم بینی در نقاشی کودکان

بینی در بعضی مواقع ممکن است نشانه مشکلات جنسی باشد

مفهوم دست ها و بازوها در نقاشی کودکان

در دوران اولیه زندگی کودک، نقاشی دست و بازوها برای ساخت محیط اطراف زیاد به کار می رود، و در مرحله بعد نشان دهنده سازگاری کودکان با محیط اطراف است. کودکان ضعیف برای آدمک پا نمی گذارند و یا آن را در حالت نشسته نشان می دهند.

بالاتنه اگر باریک و لاغر کشیده شده باشد کودک از اندام خود ناراضی است و بالاتنه لاغر نشان دهنده ضعف جسمانی است.

با ظاهر شدن سن بلوغ و رشد سن کودک، نقاشی پیکر آأمک ها کم کم فرق می کند. سر نسبتا کوچکتر شده و شانه ها در نقاشی ها بزرگتر نشان داده می شود. همینطور به جزئیات بیشتر توجه کرده و لباس و کفش در نقاشی آدمک ها نمایان می شود.

مفهوم شکل خانه در نقاشی کودکان

در نقاشی های کودکان، خانه بیشتر از هر چیز دیگری کشیده می‌شود معمولاً کودکان خانه های عادی و پیش پا افتاده ای را ترسیم می‌کند، ولی زمان بالا رفتن سن کودک ،خانه ها نیز تکامل پیدا می کند. در سن پایین کودکان معمولاً خانه را به شکل یک مربع که بالای آن مثلث قرار دارد رسم کرده، سپس دیوار های آن و معمولاً فردی که بیرون از خانه وجود دارد کشیده می شود. مفهوم خانه در نقاشی کودکان به معنای پناهگاه و محل آرامش است.

اگر خانه در نقاشی کودکان به شکل قصر نشان داده شود به منزله پناهگاهی مطلوب و جذاب است یا اگر به شکل زندان کشیده شود، برعکس، نشان از خانواده ناسازگار و از هم پاشیده است. در پژوهش ریبو کودکانی که در یتیم خانه زندگی می کنند، خانه را مثل دیگر کودکان نمی کشند آنها اطراف خانه چمن،گل، ماشین،گاو، قطار، سبزی و حیوانات نقاشی می کنند، به شکلی که حالت هرج و مرج دارد.

این هرج و مرج نشانه هایی از عدم شناخت کودک از خانه و خانواده است. کودکی یتیم فرصت شناخت را ندارد، چادر نشین ها و اهالی کوچ اغلب خانه را به صورت چادر و گاری ترسیم می کنند. و اگر کودکی در میان آنها خانه را به شکل کودکان عادی نقاشی کند آنهایی هستند که در خانه‌های شهری زندگی کرده و یا با بچه های دیگر در مدرسه ارتباط دارند و سعی می‌کنند خود را با محیط تطبیق دهند. بنابراین فرم خانه برای هر کودکی که در شرایط متفاوت زندگی می کند می تواند متفاوت باشد.

01

مفهوم کوچه در نقاشی کودکان

کوچه در نقاشی کودکان ادامه خانه است. کوچه برای کودک امکان خارج شدن از خانه و خانواده را نشان می دهد. کودکانی که در خانواده های مشکل دار زندگی می کنند و دارای ثبات نیستند معمولاً در نقاشی هایشان کوچه های متعدد با نقاط مختلفی که با هم برخورد می کنند را می کشند و اگر کودک برای برقراری ارتباط با دیگران مشکل داشته باشد در نقاشی های خود، کوچه و جاده را به صورت پیچ و خم دار می کشد. خیابان های عریض و باز نشانه شادی و صداقت و کوچه های تنگ نشانه کمبودهای عاطفی کودک است.

مفهوم درخت در نقاشی کودکان

درخت در نقاشی کودکان و از نظر محققین در سه قسمت مورد بررسی قرار گرفته می شود، ریشه، تنه و شاخه.

ریشه درخت در نقاشی های کودکان نشانه فشارهای عاطفیست. تنه درختان نشانه ای از خود کودک است و در نقاشی شخصیت کودک را نشان می دهد و شاخه ها و برگ ها در نقاشی های کودکان ارتباط کودک را با دنیای خارج نشان می دهد.

تنه درخت ممکن است کوتاه یا بلند در نقاشی های کودکان کشیده شود، آنها در سنین کودکی تنه درخت را بلند ترسیم می‌کنند و بعد از این سن بلند بودن درخت اغلب نشانه عقب افتادگی فکری و آرزوی بازگشت به دنیای کودکی و قبل از مدرسه است. اگر درخت در نقاشی کودکان کوتاه کشیده شود نشانگر جاه‌ طلبی و بلند پرواز بودن کودک است.

شاخ و برگ ها در نقاشی کودکان، دارای معانی مختلفی است درختی که دارای برگ ها و شاخه های زیادی باشد بیانگر شخصیت فرو رفته کودک است که آمادگی تغییر و تحول را ندارد ولی برای درخت با شاخه های فراوان نشانه حساسیت شدید کودک به مسائل است و سازگاری او و ارتباط او با محیط را نشان می دهد.

مفهوم خورشید و ماه در نقاشی کودکان

در اغلب نقاشی کودکان خورشید دیده می شود زیرا نشانه امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به نظر خیلی از محققین نماد پدر مطلوب است.

وقتی رابطه پدر و کودک خوب باشد همیشه در نقاشی کودک، خورشید به طور کامل در حال درخشیدن است و زمانی که این ارتباط مطلوب نیست خورشید در پشت کوه ناپدید است. اگر کودک از پدر خود بترسد خورشید به رنگ قرمز تند و یا سیاه نشان داده می شود.

البته برای قضاوت در این امر باید چندین نقاشی کودک را مورد بررسی قرار دهیم و اگر این موارد به شکل ثابت در نقاشی ها تکرار شود، آنوقت می‌توانیم به نتیجه ای مطلوبی دست پیدا کنیم زیرا تمام این قوانین نسبی است . ماه در نقاشی کودکان اغلب نشانه نیستی است، زیرا ماه زمانی که خورشید ناپدید می شود ظهور می کند به همین دلیل بسیاری از کودکان ماه را در نقاشی هایی که از فضاهای تاریک می کشند، کاربرد دارد.

مفهوم آسمان در نقاشی کودکان

آسمان نماد پاکی است که در آن ستاره ها، پرنده ها، هواپیما و موشک جای دارد. ولی برعکس زمین نشانه ثبات و امنیت است کودکان خیلی کوچک هیچ  خطی برای نشان دادن زمین ترسیم نمی‌کنند ولی در سن 5یا۶ سالگی که آغاز به درک این دلایل منطقی است به کشیدن زمین نیز می پردازد.

مفهوم حیوانات در نقاشی کودکان

در نقاشی کودکان تصاویر حیوانات مختلفی ظاهر می شود، و دلایل متعددی دارد که در هنگام صحبت با او می توان آن را دریافت. کودکی که در کوه یا صحرا زندگی می کند یا در خانه اش از حیوانات نگهداری می شود یا اینکه حیوانات را خیلی دوست دارد، طبیعی است که حیوانات در نقاشی‌های او حضور پیدا کنند.

در صورتی که حیوانی در محیط زندگی او نباشد و در نقاشی ها حضور پیدا کند دلایل خاصی را دارد. اگر کودک در این مورد حیوانات را نشان دهد در واقع حس گناه خود از کار را در قالب حیوانات به بیننده منتقل می کند و حیوان را به کاری وادار می‌کند که خود شجاعت و قدرت ابراز آن را ندارد و حتی این کار کودک با رفتار در بازی با عروسک هایش نیز شباهت دارد زیرا در این دو مورد آزاد است که هر حرفی را که می خواهد در نقاشی یا در بازی خود ابراز نمایند.

مفهوم اتومبیل در نقاشی کودکان

در جوامع امروزی اتومبیل نماد قدرت است. به همین دلیل در نقاشی های پسران زیاد دیده می شود که اغلب یکی از اعضای خانواده پدر و گاهی خود کودک در هنگام رانندگی هستند. به نظر می رسد ترسیم ماشین در سن بلوغ نشانه وابسته بودن شخص به دنیای خارج و ترجیح دادن دنیای سرد ماشینی بر دنیای انسانی است. البته این موضوع بستگی به عوامل ذهنی و یا سن و سال و فرهنگ نوجوانان نیز دارد.

و در پایان

والدین و به خصوص مربیان نقاشی کودک باید اطلاعات درست و کافی را در مورد مفاهیم نقاشی کودکان داشته باشند، چون هر خطی و شکلی را که می کشند با مفهوم ذهنی خود کودک، نقاشی شده است.
و ذکر این مورد مهم که کودکان بیشترین صداقت را در نقاشی های خود دارند، آن چه را که دوست می دارند یا برعکس آن چه را که دوست ندارند، به شکل اغراق‌ آمیز در نقاشی های خود نشان می دهند.
بنابراین اگر ما به شکل حرفه ای آموزش مخصوص نقاشی به کودکان را بلد نباشیم و به اهمیت مفاهیم نقاشی کودکان واقف نباشیم ، ضربه شدیدی به ذهنیت کودکان وارد خواهیم کرد و خطرناک تر زمانی است که اموزش کپی کاری را برای آن ها انتخاب کنیم . پس لازم است با توجه به اهمیت نقاشی کودک و درک معانی نقاشی های آن ها آموزش درست و لازم توسط مربی دیده شود.