بدون شک هر هنرمندی دوست دارد اثرش ماندگار بماند. اگرچه حتی آثاری که با دقت بسیاری اجرا شده است از اثرات مخرب نور و هوا آسیب های اتفاقی و کهنه شدن در امان نیستند.با دقت در کاربرد مواد و اسلوب ها می توان دوام اثر هنری را زیاد کرد. ما در مقالات مختلفی در مورد آموزش نقاشی صحبت کردیم. در این مقاله می خواهیم در مورد روش های حفاظت از نقاشی صحبت کنیم.
عوامل تخریب نقاشی
خرابی نقاشی ممکن است به دو صورت اتفاق بیفتد :
- رنگیزه ها تغییر رنگ دهند و یا وِرنی ها زرد بشوند.
- پیوند لایه های نقاشی در اثر حرکاتِ مختلف و یا فشار درونی سست شود .
عوامل دخیل در خرابی نقاشی
نور
مشخص ترین دلیل تغییر رنگ رنگیزه و ورنی، تاثیر نور بر آنها می باشد . هرچه مقدار نوری که بر نقاشی می تابد شدت بیشتری داشته باشد، خرابیِ بیشتری اتفاق می افتد . بخصوص نور آفتاب، به خاطر وجود اشعه ی فرابنفش سبب زودتر خراب شدن نقاشی می شود . بنابراین نقاشان ترجیح می دهند که آثار خود را در جاهای سایه آویزان کنند و یا انبار نمایند .
این احتیاط در مورد نقاشی واجب تر است، چون در این مورد اولا رنگیزه ها پوششی محافظ (مانند ورنی ) را دارا نیستند و ثانیا خود کاغذ هم در مقابل نور مقاوم نیست. در اغلب موزه‌ها برای حذف اشعه ی فرابنفش، فیلتر استفاده می کنند و میزان تابش نور بر روی سطح نقاشی را به این صورت به طور دقیق تنظیم می‌شود.
گرما
تاثیر گرما ملازم با تاثیر نور می باشد. اگر نقاشی(بویژه در قاب شیشه ای) مدت زیادی زیر نور مستقیم خورشید باشد، احتمال دارد که دمای سطح آن حتی تا ۴۰ الی ۵۰ درچه ی سانتی گراد بالا رود. همین مسأله باعث می‌شود واکنش ااکسایش در رنگ ماده و ورنی و همچنین این واکنش در الیاف سلولزی بوم شتاب بگیرد و فساد فیزیکی نقاشی با سرعت بیشتری رخ دهد.
بنابراین هرچه دما پایین تر باشد باعث خرابی کمتر نقاشی می شود . میزان حرارت ۲۰ درجه ی سانتی گراد دمای مناسبی برای گالری های موزه می باشد، امّا نقاشی ها را می توان در دمای پایین تر در انبار نگهداری کرد.
رطوبت
رطوبت نسبی(درصد رطوبت موجود در هوا) از عوامل مهم در تغییرات فشار بر نقاشی می باشد. هر چه هوا خشک تر باشد میزان فشار وارد بر رنگماده و لایه های زمینه بیشتر است .در زمستان، هنگامی که هوای سرد بیرون وارد فضای گرم نمایشگاه می شود، رطوبت نسبی تا ۳۰ درصد کم می شود که سبب وارد شدن فشار زیادی بر نقاشی می شود .
کارشناسان با کمک عکسبرداری متوجه شده اند که ترک های سطح نقاشی در شرایط تقلیل رطوبت نسبی، بسیار بازتر و گشادتر شده اند. رطوبت نسبی ۵۵ درصد برای حفظ آثار موجود در موزه ها مناسب می باشد.
به صورت کلی برای مراقبت از آثار نقاشی، هوای مرطوب بهتر از هوای خشک می باشد، به شرط آنکه رطوبت آنقدر زیاد نباشد که سبب پدید آمدن کپک بر روی بوم بشود . اگر می خواهید کارهایتان را در مکانی نسبتا نمناک انبار نمایید، برای مطمئن شدن از عدم رشد کپک، به طور تستی یک قطعه بوم با آستر سریشمی را مدتی در آن جا قرار دهید . در هر صورت بهتر است کارها در تماس مستقیم با زمین نباشد .
پیشگیری
مجموع تاثیرات نور، گرما ،رطوبت ، فشاری را بر لایه های نقاشی وارد می کند که با گذشت زمان، سبب جدا شدن لایه ها از یکدیگر می شود . در این وضعیت باید نقاشی را برای ترمیم به کارشناس سپرد. امّا خود نقاش با مراقبت از کار خود می تواند از این اتفاقات جلوگیری کند و هم چنین خرابی های جزئی را خودش می تواند ترمیم نماید.
تمیزکاری
اگر یکی از کارهایمان در هنگام نگهداری در انبار، موقع جابجایی یا به هر دلیل دیگر کثیف شد ، چگونه آن را تمیز کنیم ؟
اگر گرد و خاک هوا بر پشت یا روی نقاشی نشسته باشد ، می توانید غبار را با سر برس دار جاروبرقی تمیز کنید . ساده ترین روش برای جلوگیری از جمع شدن ذرات غبار بر روی سطح نقاشیِ فاقد ورنی، این است که آن را در حالت غیر عمودی به دیوار آویزان کنید. توجه داشته باشید که قسمت بالای نقاشی کمی به جلو خم بشود.
اگر سطح نقاشی خیلی کثیف شده است، می توانید با پنبه ی آغشته به آب مقطر تمیز نمایید. برای اطمینان از اینکه هنگام تمیز کردن نقاشی، رنگ های آن زدوده نمی شوند ، بهتر است پنبه ی آغشته به ماده ی تمیز کننده رافقط روی یک گوشه از نقاشی بکشید.
تمیز کردن نقاشی آکریلیک
پوسته ی رنگماده ی اکریلی نسبتاً نرم می باشد و از این رو امکان کثیف شدن سریعی دارد. دلیل نرمی پوسته ی رنگ اکریلیک این است که هنگام تبخیر آب ، باقی مانده ی قطرات ریز پلیمر در مراحل به هم پیوستن، قشری نرم را به وجود می آورد. بهترین روش برای جلوگیری از جذب غبار، جلاکاری نقاشی می باشد. اگر با رنگ های اکریلیک مرغوب کار می کنید ، مطمئن باشید هنگام تمیز کردن نقاشی، رنگ ها با آب زدوده نمی شوند.
تمیز کردن نقاشی رنگ روغنی
پنبه ی آغشته به بنزین سفید، بهترین وسیله ی تمیز کردن نقاشی های رنگ روغنی می باشد. اگر سطح نقاشی چرب و تیره باشد، بنزین سفید را مقدار کمی می توانید به کار ببرید، فقط دقت کنید که وِرنی روی کار حل نشود . البته نقاشی های قدیمی که با وِرنی دامار و یا ماستیک پوشانده شده است، چنین مسائلی پیش نمی آید.
در هر صورت،اول به صورت آزمایشی، پنبه ی مرطوب شده با مقداری بنزین سفید اطراف نقاشی بکشید.
تمیز کردن نقاشی های تمپرا و مومرنگ
در تمپرای تخم مرغی پوسته ای محکم و بادوام بوجود می آید که در برابر دوده و غبار بسیار مقاوم می باشد. اگر در تهیه مومرنگ فقط موم عسل استفاده شده باشد، بیشتر از تمپرا، دوده و غبار را به خود جذب می کند. می‌توان برای تمیز کردن در هر دومورد، قسمت کثیف را با پارچه ی کتانی مرطوب به آرامی زدود و بعد با یک تکه ابریشم، سطح نقاشی برق انداخته شود.
تمیز کاری اساسی
کارشناسانی که مسئول حفظ آثار هنری هستند تمیز کاری را خیلی خوب انجام می‌دهند .به صورتی که لایه های ورنی رنگ ماده ی فرسوده را نیز از سطح نقاشی پاک می‌کنند. این کار برای جلوه دادن به رنگ های نقاشی که نقاش به کار برده است بسیار مهم می باشد .
در بسیاری از نقاشی ها، با گذر زمان برخی از رنگ ها تغییر کرده و برخی دیگر ثابت می مانند. وظیفه کارشناس هست که میزان تغییرات رنگی و راه های زدودن ورنی کهنه را مشخص نماید.
تمیزکاری کلی
در این روش به طور کلی پوشش ورنی را از روی سطح نقاشی بر می دارند. کارشناسان نشنال گالری لندن تمایل دارند که همه ی ورنی کهنه و نیز پوشش های رنگی اضافی از سطح نقاشی پاک شود.
تمیزکاری جزئی
در این روش ،یک لایه ی نازک از ورنی اصلی در سطح نقاشی باقی گذاشته می شود . کارشناسان موزه ی لوور پاریس به این صورت این کار را انجام می دهند.
تمیزکاری انتخابی
در این روش، با در نظر گرفتن تعادل رنگ و رنگسایه ی نقاشی، قسمت هایی از پوشش ورنی را بر می دارند .کارشناسان موزه متروپالیتن نیویورک از این روش استفاده می کنند.
باید گفت که کلیه ی روش هایی که گفته شد به یک اندازه دقیق و حساس می باشند.
کاربرد حلال ها
قابلیت حل شدن ورنی های کهنه با گذر زمان کم می شود و در نتیجه، اختلاف درجه ی حلالیت ورنی و پوسته ی رنگ ماده نیز کاهش پیدا می کند. باید حلالی را مورد استفاده قرار داد که بتواند ورنی کهنه را حل نماید ولی باعث آسیب رساندن به پوسته ی رنگماده نشود. حلال های الکلی مناسب این کار هستند. در این هنگام هم از سمی بودن بخار های متصاعد از حلال نباید غافل ماند.
مواد تمیز کننده ی دیگر
در صورتی که درجه ی حلالیت ورنی و پوسته ی رنگماده خیلی کم است (برای مثال، وقتی که رزین در قشر رنگ و یا روغن در ورنی موجود می باشد )، حلال های متداولی برای تمیزکاری مناسب نمی باشند. در این مورد، می توان از واکنشگرهای شیمیایی استفاده شود.
تمیز کردن نقاشی های قدیمی، کاری پر مخاطره می باشد. تحقیق ها نشان می دهند که در روند تمیز کاری، موادی از پوسته ی رنگماده آزاد شده و در جابجایی خود احتمال دارد رنگماده را سخت و شکننده بکنند. به همین دلیل ،لازم است تا حد امکان ، لایه ی بسیار نازکی از ورنی اولیه بر روی نقاشی بماند.
مرمت های جزیی
خرابی های کم مثل بر آمدگی و فرورفتگی و یا سوراخ و پارگی روی بوم را خود نقاش می تواند درست بکند. اما ترمیم ضایعات ناشی از مرور زمان باید به دست مرمت کاران خبره و کارآزموده صورت گیرد .
اصلاح برآمدگی یا فرورفتگیِ سطح بوم
هنگام انبار کردن یا جابجایی نقاشی ها بسیار پیش می آید که یک بوم بزرگ تحت فشار بوم کوچک تر قرار گرفته باشد ودر سطح آن برآمدگی یا فرورفتگی ایجاد بشود. معمولاً نقاشان با ریختن آب بر پشت بوم (در ناحیه ی آسیب دیده ) ، این عیب را درست می کنند. در مورد بوم های سفت، بافت بویژه اگر آستر سریشمی و یا آستر اکریلی داشته باشند، مصرف زیاد آب به پوسته شدن و وَرآمدن زمینه مُنجَر خواهد شد .
روش درست این می باشد که پشت بوم به وسیله ی اسفنج آغشته به آب تمیز نمدار شود. اگر احتمال رشد کپک در پشت بوم وجود داشته باشد ، می توان اسفنج را با مایع ضد قارچ آغشته کرد . در سطح نقاشی هم باید به همین ترتیب عمل نمود.
به کار گیری تخته ی پشت بند
یک روش آسان و بسیار مفید برای نگهداری نقاشی، نصب تخته ای بر پشتِ بوم یا قاب نقاشی می باشد. در واقع، تخته ی پشت بند سد و حایلی در برابر عوامل مخرب نقاشی (مانند ضربه، غبار و رطوبت) می باشد. همچنین باعث می شود نقاشی تمیز بماند و مرمّت اساسی نیاز نخواهد داشت .
ترمیم بوم سوراخ شده
ممکن است به طور اتفاقی، پارگی یا سوراخ روی سطح نقاشی بوجود آید. بهتر است که ترمیم این گونه ضایعاتی به دست کارشناس صورت بگیرد؛ ولی اگر خودتان می خواهید که مرمت نقاشی را انجام دهید، روش درست این است که:
- پشتِ ناحیه ی آسیب دیده را مرطوب می کنید و سپس روی آن یک وزنه ی سنگین قرار دهید تا به طور کامل مسطح شود.نخ های پاره شده را به دقت ببرید. با استفاده از چسب موم / رزین (۶۰ گرم موم عسل + ۴۰ گرم رزینِ دامارِ ذوب شده در ماهیتابه) ، یک تکه پارچه را پشت بوم در محل سوراخ شده بچسبانید. لبه های وصله را با قلمو صاف نمایید تا خیلی دیده نشود.
- اگر سوراخ بر روی سطح نقاشی نیز مشخص می باشد باید آن را با خمیر مخصوص پر کنید. سپس با نوک چاقوی جراحی صاف نمایید .سطح خمیر را با ماده ی آستری پوشانده و سپس آن را رنگ می زنید. دقت داشته باشید که رنگ های این قسمت با بقیه ی کار هماهنگ باشد .
کارگاه
بهترین کارگاه (آتلیه) اتاقی می باشد که بزرگ و گرم است و از پنجره ی مرتفع رو به شمال نور می گیرد. نوری که به این روش به داخل اتاق تابیده می شود سایه های ناخواسته بوجود نمی آورد. نقاش در یک کارگاه نسبتاً بزرگ برای کارکردن، جابجایی و نگهداری بوم های بزرگ مسأله ای ندارد.
هرچند اکثریت نقاشان در فضایی که فاقد این گونه شرایط هستند کار خود را انجام می دهند و حداقل می توانند تجهیزات کارگاه خود را انتخاب نمایند.
نور
نوع نوری که نقاشی در آن نشان داده می شود، بر نمود نقاشی بسیار تاثیر دارد ؛ بنابراین، هنگام اجرای کار، باید این مسئله را در نظر گرفت. در نور طبیعی، رنگ ها درخشش حقیقیشان را دارند ، ولی در صورتی که نقاشی در شرایط نور مصنوعی اجرا شود چه بسا نمودش تغییر نماید.
شاید نتوان صد درصد گفت که نقاشیِ تمام شده در چه نوری دیده خواهد شد. با وجود این، هنگام کار در مورد انتخاب نور مناسب باید دقت کرد.
نور طبیعی
چنانچه داخل کارگاه آفتاب زیادی بتابد، بهترین روش برای جلوگیری از تابش مستقیم نور، نصب کرکره و یا پرده ی سفید نازک جلوی پنجره می باشد. با چسباندن کاغذ پوستی روی شیشه ی پنجره ها می توان نور ملایم و مناسب برای کار بوجود آورید.
نور مصنوعی
می توان با لامپ های فلورسنت (مهتابی و آفتابی) که یک درمیان، بر سقف نصب شده اند نوری پایدار و یکنواخت برای کارگاه را تامین کرد.نور افکن های نقطه ای نیز برای نور دادن به کارهای آویخته شده روی دیوار مناسب هستند.
گرما
در هوای سرد یک فضای سرد و عایق بندی نشده کار به سختی انجام می شود. بهتر است که منبع حرارتی تا حد امکان نزدیک به محلی که نقاش در آن کارش را انجام می دهد قرار گیرد.
در منطقه هایی که زمستان هایش بسیار سرد می باشند، حتی اگر سیستم حرارت مرکزی داشته باشد، استفاده از بخاری های گاز سوز لازم است. ضمنا لوله ی هواکش برای بخاری واجب می باشد. در کارگاه های دارای سقف مرتفع برای پخش کردن حرارت، می توان از یک پنکه ی کوچکِ آویخته از سقف (با سیم بلند) استفاده نمود.
تهویه
دستگاه هواکش برای کارگاه واجب می باشد، بویژه زمانی که موادی مثل تینر، تربانتین و بنزین سفید مورد استفاده قرار می گیرد.
این مواد را باید در ظروف دربسته و دور از منبع حرارت نگهداری کنید و هر بار به مقدار اندک استفاده نمایید. در هوای گرم بهتر است پنجره‌های کارگاه باز بگذارید.
دیوارها
بیشتر نقاشان دوست دارند دیوارهای کارگاه سفید یا خاکستری بوده تا باعث تاثیر گذاری بیش از حد بر روی رنگ های بوم نشود.
تمایل برخی از نقاشان دیگر این است که روی بوم های بزرگ که کوبیده شده بر روی دیوار نقاشی خود را انجام دهند.در واقع در کارگاه آنان به جای سه پایه یک دیوار نقاشی دیده می شود .
شما هم اگر در دسته این نقاشان می باشید برای راحتی کار بهتر است یک دیوار چوبی کاذب برای خود بسازید.بدین ترتیب که چند الوار را به صورت عمودی و افقی به دیوار پیچ نمایید و روی آن ها تخته سه لایه را نصب کنید . هر دفعه می توانید روی این سطح صاف، بوم خود را منگنه نمایید. نصب بوم با نوار چسب روی دیوار گچی سبب مشکل هنگام کار می شود.
کف
موزاییک معمولی ترین و مناسب ترین کفپوش برای کارگاه نقاشی می‌باشد. در تمیز نگه داشتن کف کارگاه باید دقت داشته باشید، چون گرد و خاک و غبار خیلی زود روی رنگ ماده خیس و قشر ورنی قرار می گیرد.
انبار
بهتر است مواد و لوازم مختلف در جاهای معینی در کارگاه نگهداری شوند. برای این کار می توان از طاقچه ها ،گنجه و یا طبقه بندی روی دیوار استفاده نمود.جایگاه مواد نقاشی و به ویژه حلال های آلی، حتماً باید از دسترس کودکان دور نگه داشته شوند.
حتماً برای نگهداری نقاشی ها و طرح ها، باید فضایی در نظر گرفته شود. پشت و رویِ بوم های بزرگِ نقاشی شده باید با ورق پلی اتیلن(نایلن) پوشانده شود تا از گرد و خاک دور بماند.به این ترتیب می توان سه یا چهار نقاشی هم اندازه را به هم تکیه دهید .
بخش بندی کارگاه
مطلوب است که فضایی که در آن نقاشی را انجام می دهید از فضاهای مربوط به کلاف کردن بوم، نگهداری کارها، قابسازی و غیره مجزا در نظر گرفته شود . بخش بندی کارگاه سبب افزایش کارایی فضا می شود و هم چنین کار نظافت را راحت تر می نماید .
سه پایه ها
سطحی که نقاش بر روی آن رنگ قرار می دهد و یا خط رسم می کند باید دارای تکیه گاهی محکم باشد، و سه پایه، چنین تکیه گاهی را برای بستر نقاشی یا طراحی فراهم می کند.
سه پایه ها به شکل های مختلف ساخته می شوند:
- ساده ترین آن ها، سه پایه های لولایی معمولی می باشد که اکثراً هنر جویان مورد استفاده قرار می دهند .
- سه پایه کارگاهی برای بوم های بزرگ طراحی شده و سنگین و مستحکم می باشد . برای سهولت جابجایی امکان دارد دو یا چهار چرخ کوچک در زیر آن نصب گردد.
سه پایه ی طراحی که عموماً از چوب یا آلومینیوم درست می گردد ، سبک و تاشو می باشد. این مدل سه پایه معمولا برای کار در فضای خارج از کارگاه مناسب می باشد. برای آنکه سه پایه از باد و طوفان در امان باشد، معمولا پایه های آن نوک تیز ساخته می شوند و هم چنین در انتهای محور مرکزی اش یک تسمه برای آویزان کردن وزنه تعبیه می‌شود.
در این مقاله در مورد عوامل تخریب نقاشی و نحوه حفاظت از آن صحبت کردیم. در صورتیکه علاقه مندید تا در این زمینه بیشتر بدانید می توانید مقاله چگونه از آثار نقاشی و طراحی خود محافظت کنیم را در بلاگ ما بخوانید. امیدواریم بتوانید از این اطلاعات بخوبی استفاده کنید. از همراهی شما بینهایت سپاسگزاریم.
اگر نظر یا نکته ای هست بنویسید
ایمیل شما نمایش داده نمیشود