بحث طراحی با آب مرکب،موضوع مورد علاقه ای در بحث آموزش نقاشی است.خلق طراحی آب مرکب لازمه ی داشتن علم و تکنیک است. در این مقاله سعی کردیم علاوه بر اشاره به تاریخچه و روش های تولید مرکب، شما را با ابزار مورد استفاده در آب مرکب و شیوه های طراحی آشنا کنیم ضمن اینکه تکنیک های قدیمی طراحی با مرکب و اهمیت آنها را نیز ذکر کرده ایم.
ابزار مورد استفاده در طراحی آب مرکب
شیوه کار آب مرکب به ابزار مورد استفاده بستگی دارد، انواع قلم‌ها و قلم موها برای کار با مرکب مناسب است. البته استفاده از این ابزار خصوصیات خاص خود را دارد که به شرح آن می پردازیم.
لازم به تذکر است هنگام استفاده مرکب با تکنیک قلم (قلم فلزی)، معمولا مرکب با غلظت خود استفاده می شود. اما زمانی که تکنیک با قلم مو و مرکب است استفاده از آب برای ایجاد تنوع خاکستری بیشتر است.
تکنیک طراحی آب مرکب چیست؟
یکی از تکنیک‌های قدیم در طراحی، طراحی با آب مرکب است که به کمک انواع قلم‌ها و قلم موها اجرا می شود، شاید چینی‌ها قدیمی ترین تمدنی باشند که کار با این ابزار را خوب می دانند.
حتی ابزار نوشتن و نقاشی آنها با قلم مو و مرکب است؛ بنابراین در طول تاریخ آثار ارزشمندی را به جا گذاشته اند. چینی‌ها عقیده داشتند که تمام رنگ‌ها در مرکب وجود دارد و با مهارت سایه روشن‌های متنوعی در تکنیک آب مرکب به کار برده‌اند.
البته با نگاه دقیق می‌توان بیان داشت که تمدن شرق دور (چین، کره، ژاپن) هر کدام ید طولانی در استفاده از این تکنیک را داشته‌اند، البته در اروپا نیز از دوره رنسانس به بعد با طرح‌های آب مرکبی عالی روبرو هستیم.
هنرمندان خاور دور هم چنین قلم مو و مرکب را برای خوشنویسی استفاده می کردند. در واقع اصول زیبایی شناختی خط برایشان در خوشنویسی و تصویر گری یکسان بوده است. ضربه ای که تند و یکباره بر روی کاغذ قرار می گرفت نیاز به هیچ گونه اصلاحی نداشت.
اما شیوه کار در مغرب زمین کاملا متفاوت است. طراحان اروپایی مهارت در لکه گذاری و ترسیم خط های مرزی داشتند. هم چنین هنرمندانی مثل (رِمبرانت) از اسلوب های قلمزنی شرقی نیز به خوبی استفاده می کردند.
طراحی با قلمو درواقع دستخط هنرمند می باشد و منش و اراده او را در طراحی به بیننده القا می کند.
تاریخچه ی اختراع آب مرکب و روش های آن
مرکب حدود دو هزارو پانصد سال قبل از میلاد اختراع شد، مصریان و چینی ها قبل از دیگران از مرکب استفاده می کردند آنها از خاکستری‌های به دست آماده از چوب، استخوان یا زغال سنگ در ترکیب با یک حلال، مرکب تهیه می کردند که از مهم‌ترین آنها مرکب سیاه بود که امروزه با ترکیبی از دوده، چسب حیوانی، قند، گلیسرین و فنول یا ترکیب دوده، لاک الکل و نوعی رزین و ثابت کننده ساخته می شود.
روش دوم این که بر اثر نیش حشره خاصی روی جوانه درخت بلوط (مازو) زیر پوسته درخت شیره گیاهی جمع می شود که ترکیب مناسبی برای تهییه مرکب است.
این نوع مرکب پس از کار تیره شده، به رنگ قهوه ای در می آید و در مقایسه با مرکب تولید شده از کربن کم رنگ تر است.
حتی از بدن ماهی نیز در بعضی جاها مرکب تولید می شود که در دوره‌های مختلف روش‌های ساخت مرکب متفاوت بوده است.مرکب سیاه به شکل سه نوع مایع، خمیری و خشک در بازار وجود دارد.
نحوه استفاده از انواع مرکب
مرکب خشک که به نام مرکب چینی یا هندی معروف است پس از ساییدن به صورت پودر در می آید و پس از ترکیب با آب مورد استفاده قرار می گیرد.
مرکب خمیری نیز به همین روش با ترکیب با آب مورد استفاده است و مرکب مایع نیز گاهی با غلضت اصلی و گاهی برای کم رنگ شدن با آب ترکیب می شوند. نکته مهم اینکه آب مرکب جز آن دسته از تکنیک هایی است که حلال آن آب می باشد. به جز مرکب سیاه و قهوه‌ای استفاده از مرکب سفید هم در طراحی مورد استفاده قرار می گیرد.
مرکب سفید در طراحی آب مرکب برای نشان دادن لکه‌های روشن و نور مناسب است و حتی اگر روی مقوای مشکی بخواهیم طراحی کنیم استفاده از رنگ سفید کاربرد زیادی دارد البته امروزه مرکب در رنگ های مختلف و با غلضت های متفاوت تولید می شود که حتی مرکب های مورد استفاده برای خود نویس و راپید نیز برای طراحی آب مرکب مناسب است.
سیر تحول قلم طراحی برای استفاده از تکنیک آب مرکب
اولین ابزار مورد استفاده در آب مرکب از طبیعت گرفته شده و به مرور زمان انسان‌ها آن را کامل کرده‌اند. علاوه بر هنرمندان شرقی استفاده از وسایل طبیعی در طراحی میان هنرمندان غربی هم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است از جمله در آثار رامبرانت نمونه‌های زیادی از طراحی با پر پرندگان مثل قو، غاز و کلاغ دیده می شود.
در آثار دورر، ونگوگ و ماتیس نمونه‌هایی با طراحی قلم نی وجود دارد.
طراحی با مرکب ابتدا به کمک قلم نی که خصوصیات آن نگهداشتن مرکب و ذخیره آن روی نوک بود آغاز شد. نوع تراش نوک قلم بر چگونگی طراحی تاثیر می گذارد اما اغلب قلم نی توانایی اجرای خطوط نرم و کلفت را دارد.
بعد از آن نوک پر پرندگان که توانایی ذخیره مرکب را نیز دارند دست مایه کار هنرمندان شد و خطوط یکنواختی را ایجاد کرد. لازم به ذکر است از آنها در طراحی و نوشتن استفاده چشمگیری می‌شد. البته این قلم‌ها تاثیرات زیادی بر ابزارهای پیشرفته امروزی گذاشت.
امروزه با پیشرفت و ساخت قلم‌های جدید تحول عظیمی در هنر طراحی به وجود آماده است، مثل انواع خود نویس، ماژیک، قلم نی، راپید و گراف و قلم فلزی ابزارهایی که بتوان با آن خطوط مرکبی کشید.
اولین قلم فلزی را شخص انگلیسی به نام جیمز پری اختراع کرد که به نام خودش قلم پری ثبت شد. البته این در ایران به نام قلم فرانسه شهرت دارد. قلم‌های فلزی معمولی دارای یک نوک فلزیست که بدنه آن از چوب یا پلاستیک ساخته می شود.
که با امکانات تعدد سر موجود است و هر یک از نوک‌های فلزی را می توان بر بدنه سوار کرد و با مرکب خطوط متنوعی را کشید. البته جنس نوک‌های قلم فلزی از فولاد آب دیده و ضد زنگ است.
با توجه به پیشرفت ابزار امروزه بسیاری از ابزارهای جدید را می‌توان جایگزین ابزارهای قدیم کرد. مثلا برخی کارخانه‌ها حدود هفتاد نوع نوک قلم را تهیه و با شماره‌های مختلف به شکل سرهای گوناگون به بازار عرضه می کنند که برای مصارف مختلف در طراحی به کار می رود.
انتخاب قلم با توجه به نوع طراحی با آب مرکب
نوع طراحی به نوع ریزی و در‌شتی قلم، نرمی و سفتی آن مربوط می باشد و در چگونگی خط موثر است چون که کیفیت تجسمی خط در طراحی از ارزش فراوانی برخوردار است.
هنگام طراحی با قلم فلزی باید نوک آن را در مرکب فرو برد و روی کاغذ با ایجاد خط خطی‌های موازی یا غیر موازی پیاده کرد البته به علت میزان ذخیره کم مرکب کشیدن خطوط طولانی امکان پذیر نیست و سرعت طراحی پایین میاید. البته در قلم فلزی نوک پهن امکان ذخیره مرکب بیشتری وجود دارد.کار با قلم فلزی به دقت و تمرکز زیاد نیاز دارد و به دلیل خصوصیات مرکب امکان اصلاح آن کم است. البته در بعضی مواقع با خراش دادن توسط کاتر و یا استفاده از رنگ سفید می توان اصلاح کرد اما پیشنهاد ما این است تکنیک های طراحی مرکب را در مراحل آخر به کار ببریم.
راپیدوگراف در طراحی آب مرکب
دقیق ترین و نازک ترین خطوط یکنواخت مرکبی را می‌توان با راپیدو گراف کشید که‌البته راپیدوگراف به دوشکل وجود دارد.
نوع اول مخزن‌دار و با شماره سرهای گوناگون آن ریز و متوسط ودرشت دسته بندی شده و مرکب مخصوص به خود را نیز دارد، و به علت وجود مخزن سرعت طراحی افزایش پیدا میکند. البته انواع نوک های راپید بر بدنه آن سوار شده و قابل جابجایی می‌باشد.
نوع دوم راپید یا روان نویس های یک بار مصرف
این نوع راپیدها مخزن رنگ ندارند و پس از مدتی از استفاده و تمام شدن مرکب دیگر قابل استفاده نیست اما به دلیل تنوع زیاد و دسترسی آسان برای طراحی کاملا وسیله مناسبی است و حتی می توان جایگزین قلم فلزی کرد. این روان نویس‌ها با شماره‌های مختلف و برندهای یون، جیلی و استدلر و…. در بازار موجود می باشد.
انواع قلم موها در طراحی آب مرکب
قلم‌مو به ابزاری گفته می شود که از موی بز، خرگوش، خوک، سمور و… ساخته و دسته آنها معمولا چوبی یا پلاستیکی است و کاربرد آنها برای تکنیک طراحی آب مرکب، رنگ روغن، ابرنگ، گوآش، اکریلیک و… استفاده می شود که به شکل تخت، گرد و شمشیری با شماره‌های متفاوت ریز، متوسط و درشت در اختیار هنرمندان قرار می گیرد. البته بیشترین شماره گذاری آن از صفرتا دوازده هست.
جنس این قلم موها هم به شکل طبیعی و هم با الیاف مصنوعی تهیه می شود به همین دلیل بعضی زبر و بعضی نرم هستند که هر کدام کاربرد خاص و برای تنکیک خاصی مناسب است.
قلم موهای نرم (موی سمور) بیشتر برای تکنیک طراحی آب مرکب و ابرنگ به کار می رود.
شماره قلم مو ها روی دسته های آن ها ثبت شده است، هرچه شماره قلم مو بالاتر باشد خطوط ضخیم تری رسم می کند. دقت کنید پس از استفاده از قلم مو و محافظت از آن بلافاصله آن را شسته، موهای آن را مرتب کنید و در محفظه یا لوله مخصوص آن قرار دهید.
روش گرفتن قلم مو
قلم مو ها تنوع زیادی دارند : از قلم مویِ نوک باریک تا قلم مو ی نوک زمخت. درواقع ویژگی قلم مو ، تاثیر زیادی در ویژگی خط دارد و نحوه ی در دست گرفتن قلم مو خصوصیت خط را تعیین می کند.
طراحان غربی معمولا قلم مو را به طور مورب در بین انگشتان می گیرند. یعنی دسته ی قلم مو در کنار یا زیر بند‌ِ انگشت سبابه قرار می گیرد. در این روش ، انگشتان به هم چسبیده و هماهنگ حرکت می نمایند و در نتیجه، ضربه های قلم مو دارای یک جهت هستند.
در قلمزنی شرقی، هنرمندان قلم مو به صورت عمودی در دست می‌گیرند و طراحی به صورت افقی انجام می گیرد.در این روش قلم مو بر انگشتان شست و میانی تکیه داده می شود و حرکت دادن همه انگشتان، سبب حرکت قلم مو در جهت های مختلف می شود.
در این روش،به نکات زیر حتما توجه کنید:
- محکم گرفتن قلم مو
- وضعیت انگشتان
- وضعیت مچ،ساعد و بازو
- فشار روی موی قلم
- سرعت ضربه های قلم مو
جهت ضربه زدن قوی و استوار، باید قلم مو محکم گرفته شود. درصورتی قلم مو را سفت نگیرید ،خط های نرم به وجود می آیند.
وضعیت انگشتان می تواند در سه حالت پایین ، میانه و بالا روی دسته قلم مو باشد. حرکت قلم مو در قسمت بالا راحت و آزادتر از وضعیت پایین می باشد. فاصله ی دست از سطح کار نیز در چگونگی ضربه ها بسیار تاثیرگذار است.
فشار روی نوک قلم مو در صورت تغییر دادن، می تواند خطوط نازک، متوسط و خیلی پهن را به وجود آورد. نوک قلم و نیمی از طول موی آن بیشتر مورد استفاده هنرمندان شرقی است.
اصول قلم گیری هنرمندان شرقی
- مچ دست راست روی کاغذ گذاشته می شود و طراحی شروع می شود و هم چنین کف دست چپ ، روی کاغذ گذاشته می شود.
- مچ دست راست را مقداری بالا می آورید و پشت دست چپ زیر آن ثابت نگه داشته می شود.
- آرنج را روی میز تکیه بدهید و ساعد را بالا بیاورید.
- وقتی در حالت ایستاده طراحی می نمایید، مچ و آرنج را بالاتر از سطح میز نگه دارید. این حالت در زمان اجرای طرح هایی که بزرگ هستند، مناسب می باشد.
وسایل مورد استفاده در طراحی آب مرکب
انواع قلم مو، مرکب، پالت، ظرف آب، کاغذ یا مقوای ضخیم، تخته شاسی، چسب یا گیره
در قدیم ابریشم و کاغذ در طراحی استفاده می شده است، امروزه بوم های پارچه ای و بستر چوبی هم استفاده می شود.کاغذ های دست ساز ژاپنی و چینی شناخته بسیار خوب هستند. مقواهای گرمی با جنس کتان از رایج ترین زمینه های کار با اب مرکب است. چرا که هنگام کار اثر قلم مو بر سطح کاغذ قرار نمی گیرد بلکه به خوردِ الیاف می رود.
کاغذ مخصوص برای آب مرکب
مقوای مخصوص طراحی آب مرکب به علت این که زمینه را باید با اب خیس شود باید از ضخامت کافی برخوردار تا آب را در خود جذب کند. البته باید قبل از شروع کار کاغذهارا روی تخته شاسی با چسب ثابت نگهداشت. کاغذهای مخصوص آب مرکب معمولا به علت وجود پنبه در لابه لای کاغذ با گرم های متفاوت و درصد کتان متفاوت ساخته می شود. که به دو شکل دستی و ماشینی در فروشگاه ها عرضه می شود.
معمولا کاغذ های دست ساز به علت ساختن با دست گرم بالاتری داشته و برای کار مناسب تر می باشد و قابلیت نگهداری آب در لابه لای بافت کاغذ را دارند و به راحتی می توان بر روی آن کار کرد. نوع دوم کاغذهای گرمی به شکل سی، پنجاه، صد درصد کتان هم موجود می باشد که برای طراحی آب مرکب مناسب است. البته نوع کاغذها به شکل هات پرس، گلدپرس و راف هستند که نوع راف آن جذب آب بیشتری دارد.
کاغذ یا مقوای مخصوص قلم فلزی
کاغذ یا مقوای مخصوص قلم فلزی ساده و محکم بدون پرز و تاحد امکان نیمه گلاسه باشد البته در صورت گلاسه نبودن هم می‌توان روی مقواها و کاغذهای صاف و بدون بافت کار کرد.
سایه روشن یا رنگ سایه در آب مرکب
با قلم مو خط و رنگسایه را می‌توان باهم خلق کرد، اما ممکن است قلم مو و مرکب را صرفاً برای ایجاد رنگسایه استفاده کردبعضی از طراحان سایه ها و نیمسایه ها را با رقیق کردن مرکب به وجود می آورند ، و برخی دیگر روش قلم موی خشک را بدون تغییر دادن غلظت مرکب استفاده می کنند.
رنگسایه های مختلف آب مرکب کمک می کند که بازنمایی های دقیق و عکس گونه را خلق کنید. که مناطق روشن معمولاً مایع استتار (Masking fluid) پوشانده می گردد تا سفیدی کاغذ باقی بماند.
لکه گذاری با قلم مو
بسیاری از استادان اروپایی لکه های آب مرکب دارای رنگسایه های گوناگون را ، برای نمایش نور و سایه و حجم و عمق استفاده می کردند. بعضی اوقات، سطح کاغذ را مرطوب می نمودند تا لکه ها پخش شوند و باهم ترکیب گردند.اما طراح اگر نخواهدبرجسته نمایی و ژرف نمایی را نشان دهد، می تواند آزادانه با لکه های مرکب غلیظ کارش را انجام دهد.
تفاوتی که لکه های سیاه با سفیدی کاغذی ایجاد می کند سبب خلق یک اثر چشمگیر می شود. پیکاسو در کارهایش این روش را با مهارت انجام داده است.پوسَن در طراحی از چشم اندازهای اطراف شهر رُم ، روش “قلم موی خشک” را برای عمق نمایی استفاده می کرده است. با قلم مو و مرکب غلیظ طراحی این کار را انجام داده است، امّا در آن رنگسایه های مختلف هم قابل مشاهده است.
پالاک روش خاصی برای طرح های انتزاعی خود داشته است؛ در این روش یک ورق کاغذ نازک را روی کاغذ دیگری گذاشته و قطره های مرکب را بر روی کاغذ رویی می چکاند و می پاشید (بعضی اوقات ، با قلم موی پُر مرکب این کار را می‌کرد).
برخی لکه ها به کاغذ زیری نفوذ کرده و باعث می شد که زمینه برای خلق یک طرح ثانوی ایجاد شود. با این کار، درواقع بر عامل اتفاق در طراحی تأکید داشت.هنرمندان قدیم ژاپنی در کار با قلم مو و مرکب برای نمایش دادن منظره ، گیاهان، انسان و حتّی چین و چروک پارچه قوانین دقیقی داشتند.
در نمایش دادن جامه این طرح ماهرانه ی هوکوسای، وفاداری به این سنت دیده می شود. او قلم موی پُر مرکب را با مهارت بسیار عالی استفاده کرده است.خط های توپُر و نازک نور و سایه را نشان می‌دهد و نشان دهنده ی حجم های بزرگ و کوچک می باشند.
رمبرانت حدود ۱۴۰۰ طرح از خود به یادگار گذاشته است که بخشی از آن ها با قلم مو و آب مرکب انجام شده است. موقعیت عالی رمبرانت در بندر آمستردام هلند، باعث شد که به آثار هنرمندان شرقی دسترسی داشته باشد. تاثیر پذیری او از هنر خاور دور ، در این طرح مشاهده می شود.
برای شروع طراحی آب مرکب لازم است که در زمینه ی انواع قلم،نوع کاغذ های مصرفی و رنگ های مختلف مرکب و موارد مصرف هرکدام، اطلاعات کافی داشته باشیم تا بتوانیم به نتایج بهتر دست پیدا کنیم. در این خصوص مطالب جالب توجهی گردآوری کردیم که توجه به آنها خالی از لطف نیست.
اگر نظر یا نکته ای هست بنویسید
ایمیل شما نمایش داده نمیشود